Хас биирдии киһи олоҕун укулаата уурулларыгар учуутал сүдү көмөлөөх. Айыы Кыһата гимназияҕа хас биирдии учууталбыт биһиги дириҥ билиилээх, сиэрдээх-майгылаах дьон буола үүнэн-сайдан тахсарбытыгар күннэтэ түбүгүрэллэр. Ытыктыыр дьоммутуттан Учуутал күнүнэн эҕэрдэлээн туран, оҕо саастарын, оскуолатааҕы сылларын туһунан ыйыппыппытыгар олус истиҥник ахтан, санаан кэпсээтилэр.
Евгения Владимировна Халабышева — информатика уонна физика учуутала, 11 «а» кылаас салайааччыта:
Мин кыра эрдэхпиттэн оонньуурдарбын, онтон бырааттарбын, балтыларбын, ыаллыы олорор оҕолорбун өрүү үөрэтэн тахсааччыбын. Сэттис кылааска физика предметэ киирбитигэр чопчу ханнык предмет учуутала буоларбын билбитим.Тапталлаах учууталым — Юрий Афанасьевич Лазарев, Арассыыйа Үөрэҕириитин туйгуна. Кини физиканы 7-с кылаастан биһиэхэ үөрэппитэ. Уруоктара өрүү интэриэһинэй буолааччылар. Саамай сөбүлүүрбүт диэн лабороторнай үлэлэр этэ. Кылааска наар уу чуумпу буолара, оҕо барыта болҕойон истэрэ, астына-дуоһуйа үөрэнэрбит.
Ортоку звеноҕа үөрэнэ сылдьарбытыгар практика диэн баар буолааччы. Саас уонна күһүн практикаҕа барааччыбыт: муох, лабыкта хомуйааччыбыт, хотон үрдүгэр буор таһааччыбыт, хаар түһэрээччибит. Ол кэмнэргэ кылааспытынан сылдьан дуоһуйа мэниктээн наһаа астыктык сылдьааччыбыт. Ол кэмнэри билигин кылааспыт бүтүннүү олус астына саныыр.
Күндү коллегаларбар, биир идэлээх дьоммор, баҕарыам этэ чэгиэн доруобуйаны! Доруобуйа баар буоллаҕына, барытын кыайыахпыт. Уонна өйдүүр төрөппүттэри, астыммыт-дуоһуйбут үөрэнээччилэри баҕарабын, барыта этэҥҥэ буоллун.
Наталья Николаевна Емельянова — уруһуй уонна технология учуутала, иитэр үлэҕэ дириэктэри солбуйааччы:
— Оскуоланы 1992 сыллаахха бүтэрбитим, бу кэмҥэ ордук учууталлыахпын баҕарар этим. Мин аттыбар наар учууталлар бааллар буоллаҕа дии. Ол иһин бэйэбин хайдах эрэ ол хайысхаҕа көрөр этим, уонна творческай предметтэри сөбүлүүр этим. Саха литературатын, нуучча литературатын интэриэһиргээн, творческай өттүгэр барбытым. Биир өттүнэн ийэм миэхэ интернаттаах оскуолаҕа бар диэн буолбута, тоҕо диэтэххэ мин кэннибиттэн быраатым кэлэр, оҕолор кэлэллэр. Ол иһин ийэбэр көмөлөһө таарыйа интернааттаах Нам педагогическэй кэллиэһигэр үөрэнэ барбытым.
Кыра эрдэхпиттэн ааҕарбын олус сөбүлүүр этим. Онтон кэнники химия уруогун астынар буолбутум. Физика cадаачаларын суоттуурбун, логикалааҕын иһин, олус интэриэһиргиирим. Онтон улахан кылааска сылдьан литературанан үлүһүйбүтүм. Сөбүлүүр учууталым Анна Петровна Чехордуна диэн, Тыараһа орто оскуолатыгар үлэлээн баран, билигин пенсияҕа олорор. Дойдубар бардахпына куруук көрсөбүт, хайаатар да киниэхэ сылдьабын, алтыһабыт. Кини уруоктара өйбөр-санаабар хаалан хаалбыттар. Билигин, учууталлыы сылдьан, уруоктары кини уруогар тэҥниибин. Оҕолору ааҕыыга сыһыарара, ханнык кинигэни ааҕары сүбэлиирэ. Уруогунан эрэ муҥурдаммакка кылаас таһынан эбии ааҕарбыт. Биһиги биир сменанан үөрэммиппит, эбиэттэн киэһэ нэдиэлэҕэ иккитэ мустан эбии кинигэ ааҕарбыт. Улахан кылаас оҕолоро кыра кылаастарга аахпыт айымньыларбытын киирэн кэпсиир этибит. Ол олус долгутуулаах буолааччы.
Мин бэйэм Таатта Чөркөөҕөр улааппытым. Чөркөөх музейыгар Айыы Кыһатыттан сылдьыбыт оҕо элбэх. Ол музей тэлгэһэтигэр улааппытым. Чөркөөх музейнай комплексын бүтүннүүтүн кэрийэ сылдьан, 4-с кылаастан экскурсоводтуур этим.
КИТ диэн баар этэ биһиги үөрэнэр кэммитигэр. Онно тас дойду оҕолорун кытта суруйсар этибит. Онно санааны сатаан сааһылаан суруйарга үөрэммитим. Бу эбии дьарыктар оҕоҕо элбэх туһаны биэрэллэр дии саныыбын. Хас биирдии оҕо эбии дьарыктаах буоллаҕына ордук сайдар, кыаҕырар. Оскуолабыт иһигэр буолар куруһуоктар наһаа интэриэһинэйдэр. Ону өйдөөн сэгэтэн, хас биирдии оҕо көрөрүгэр баҕарабын.
Күндү кэллэктииппин, Айыы Кыһатын учууталларын, дириэктэрбитин Лидия Петровнаны учуутал күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибин. Саамай үрдүк сыанабыл – оҕолор эҕэрдэлэрэ. Сылга биирдэ буолар идэлээх күммүтүн куруук долгуйа кэтэһэбин. Оҕолор эҕэрдэлэрин махтана ылынабын. Учуутал идэлээхпиттэн, наһаа да үчүгэй идэни талбыт эбиппин диэн куруук үөрэ саныыбын. Ол аата сөптөөх суолу талбыппын.
Александра Лукинична Матвеева — саха тылын уонна литературатын учуутала:
— Мин дьиҥэр историяны уонна биологияны сөбүлүүр этим. Онтон улахан кылаастарга онуска, уон биирискэ үөрэнэ сылдьан, саха тылын интэриэһиргээбитим уонна саха тылыгар туттарсан киирбитим. Биһиги саҕана, 90-с сыллар бүтүүлэригэр 2000 сылларга, саха тылын идэтэ ордук кэрэхсэбиллээх этэ.Мэлдьэхси орто оскуолатыгар үөрэммитим, сөбүлүүр учууталларым элбэх этилэр. Ол курдук, биология учуутала Степанова Любовь Дмитриевна, саха тылын учуутала Семёнова Акулина Петровна, история учуутала Чугунов Марк Николаевич уонна да атыттар.
Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан улахан кылаастарга биһиэхэ самоуправление диэн киирбитэ. Бэйэбит правительство курдук үлэлиир этибит. Хаһыат таһаарар этибит бу эһиги курдук, уонна араас тэрээһиннэри ыытарбыт. Майаҕа бараммыт күрэхтэһии бөҕөтүгэр кыттабыт. Оҕолорго араас тэрээһиннэри ыыталлар этэ, ону өйдөөн хаалбыппын.
Учууталлыыр бу кэнники сылларга сүрдээх уустук буолла. Ол гынан баран, биһиги талбыт идэбитин сөбүлээн илдьэ сылдьабыт. Оҕолор тустарыгар бары түмсэн үлэлиэҕиҥ. Айыы Кыһата диэн ураты оскуолаҕа үлэлии сылдьабыт. Ону Алтаайга сайылаан баран өйдөөбүтүм, кинилэр төрөөбүт тылларын билэр эйгэлэрэ да суох. Оттон биһиги 1800 оҕоҕо сахалыы эйгэни тэрийэн үлэлии сылдьабыт. Биһиги сыалбыт-сорукпут улахан уонна үрдүк дии саныыбын.
Елена Степановна Софронова — нуучча тылын уонна литературатын учуутала, дириэктэри үөрэх чааһыгар солбуйааччы:
— Мин ийэм учуутал этэ. Онон кини туйаҕын хатарааччы, дьыалатын салҕааччы буолабын. Кини эмиэ нуучча тылын учуутала. Өр кэмнэргэ үлэлээбитэ, онон учуутал идэтин ис иһиттэн билэн-көрөн улааппыт киһибин. Онон атын идэни талыы боппуруоһа турбатаҕа да диэххэ сөп.
Кылаас салайааччыбын Макарова Надежда Николаевнаны бэлиэтээн этиэхпин баҕарабын. Кини французскай тыл учуутала этэ. Үлэтигэр олус бэриниилээх, куруук саҥаны киллэрэр. Кини саха-французскай оскуоланы тэрийбитэ. Сылын аайы Саха сирин эрэ буолбакка, Арассыыйа араас куораттарынан сырытыннарара. Биһиги кылааспыт оскуола иһинээҕи күрэхтэһиилэргэ куруутун маҥнайгы миэстэ буолар этэ. Олус доҕордуу этибит. Онон Надежда Николаевна учуутал уонна кылаас салайааччытын быһыытынан миэхэ холобур буолар.
Биһиги букатын иллэҥэ суох буоларбыт, уруоктар кэннилэриттэн күн аайы оскуолаҕа сылдьар этибит. Сарсыарда үөрэнэбит, онтон пионерскай дьыалалар, дружина совета, КИТ уонна киэһэ спортивнай саалаттан тахсыбат буоларбыт. Онтон аны слеттар, сбордар, элбэх тэрээһиннэр буолар этилэр. Биир кэм олох үөһүгэр сылдьар этибит. Ону барытын наһаа үчүгэйдик өйдүүбүн-саныыбын. Саамай бэлиэ түгэннэр — саас аайы ыытыллар туризм күрэхтэһиилэрэ. Оскуола хамаандата хас да сылы быһа республикаҕа күрэхтэспиппит. Ол кэмнэри бииргэ үөрэммит оҕолор көрүстүбүт да куруук ахтыһабыт.
Биир идэлээхтэрбэр оҕолору таптыаххайыҥ, кинилэр бары араас дьоннорун хайдах баалларынан ылынан, хас биирдиилэрин уратыларын өйдөөн, үтүө киһи оҥорорго кыһаллыаххайыҥ диэн этиэм этэ.
Светлана Кимовна Игнатьева — дириэктэри оскуола ис хоһооно сайдыытыгар солбуйааччы:
— Мин алын кылаас учууталын идэтин талбытым, тоҕо диэтэр, Маргарита Афанасьевна Михайлова диэн наһаа үчүгэй учууталлаах этим. Биһиги дьиэ кэргэн үс оҕотун үөрэппитэ. Кини курдук буолуохпун баҕарар этим.
Оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпытына биһигини наһаа үлэлэтэллэр этилэр. Күһүн уонна саас. Күһүҥҥү хортуоска практиката баар буолааччы, онно билигин өйдөөтөхпүнэ сүрдээх интэриэһинэй буолар эбит. Улахан бортобуой массыынаҕа тобус-толору симиллэн барарбыт. Туран эрэ айаннааччыбыт. Уонна онно тимэхпитин барытын сүөрэр этибит, тоҕо диэтэххэ, нэксиэлээх баҕайы суолунан бардахха тимэҕин барыта суох буолан тиийэр этэ. Ол курдук, айаннаан тиийэммит хортуоска бөҕөтүн хостуурбут, уонна саас олордор этибит.
Оскуолабытыгар наһаа күүстээх, билиилээх учууталлар үлэлээбиттэрэ, ол гынан баран биһигини кытта сайыннары бииргэ сылдьар киһибит физкультура учуутала Илья Романович Назаров этэ, туризмҥа дьарыктанарбыт уонна сайын бэһис кылаастан саҕалаан окко сылдьар этибит. Онно барытыгар наар кини сылдьыһара.
Айыы Кыһата бэйэтэ аатын курдук, айыы санаалаах дьон манна үлэлииллэр. Ол айыы санаалара күүһүрдүн, оҕолорго тиийдин. Бары сахалыы өйдөөх-санаалаах, уһун- киэҥ толкуйдаах дьон буолан үлэлээтиннэр биһиги күндү учууталларбыт.
Күндү учууталларбытын Учуутал күнүнэн истиҥник эҕэрдэлиибит. Үтүө санааҕытынан угуттаан, сылаас сыһыаҥҥытынан арчылаан, үөрэх-билии аартыгын арыйаргытыгар үрдүктүк махтанабыт!
Айсен Дьячковскай, Айыына Яковлева,
11 «А» кылаас үөрэнээччилэрэ,
«Айыы кыһата» национальнай гимназия, Дьокуускай