Айылҕа барахсан оҕо курдук ытыырын, эдэр киһи курдук үөрэрин, ийэ уонна аҕа курдук араҥаччыылырын, кини эмиэ кыраттан бааһырыыны тулуйбатын, биһиги, олохтоох дьон өйдүөхтээхпитин, сыаналыахтаахпытын, харахпыт харатын курдук харыстыахтаахпытын – Хамагановтар дьиэ кэргэттэрэ холобур буолар.
Оҕолор төрөппүттэриниин айылҕаҕа тахсан, ыһылла сытар бөхтөрү, дьэбинирэ сытар араас, эҥин маллары хомуйаллар. Бу кэрэхсэбиллээх дьыалаҕа кыралыын улаханныын бары кыттыһаллар, үлэлэһэллэр. Кыра уол Эрчимэн «Айыы Кыһатын» оскуолатыгар III «А» кылааска үөрэнэр. Кини маһынан табличканы кэрдэн, уустаан-ураннаан оҥорон биэрэр. Оттон Күннэй «Айыы Кыһатын» оскуолатыгар VIII «В» кылааска үөрэнэр. Күннэй ийэтин кытта маска дьэрэкээн ойуулаах уруһуйдары түһэрэллэр. Дьиэ кэргэн иллэҥ кэмнэригэр бириэмэ көһүннэҕин аайы массыынанан тыаҕа тахсан, куулунан бөҕү хомуйан киирэллэр.
Айылҕаҕа, төрөөбүт дойдуга таптал оҕо саастан, дьиэ кэргэнтэн саҕаланар.
Хармагановтар дьиэ кэргэн оҕолорун тулалыыр эйгэҕэ, айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга, үлэҕэ сыһыаран иитэллэр. Дьиэ кэргэн ийэтэ Инга Гаврильева Хамаганова: «Айылҕаҕа тахсан күүлэйдиирбитин, сынньанарбытын сөбүлүүбүт. Ол сылдьан кыра кыралаан бөҕү хомуйар этибит. Онтон Саталга соторутааҕыта көһөн кэлбиппит. Хаама сылдьан көрбүппүтүгэр наһаа элбэх бөх-сах бөҕө этэ. Ону хомуйуохха наада диэн былырыыҥҥыттан күүскэ ылсыбыппыт. Сыал-сорук туруорунан, куулунан хомуйар буолбуппут. Бу күннэргэ эмиэ наар куулунан хомуйан киирэбит. Айылҕабыт ыраас буоллаҕына астанабыт, үтүө дьыала оҥордубут диэн хайдах эрэ чэпчээн хаалабыт.«
Күннэй Хамаганова: «Былырыын тыаҕа сынньана сылдьан ыһылла сытар бөх бөҕөнү хомуйбуппут. Айылҕабыт ырааһырбытыгар олус үөрбүппүт. Быйыл тахсан бэрэбиэркэлээбиппит эмиэ бөҕүнэн туолбут этэ. Ол иһин дьон өйдүүрүгэр араас табличкалары оҥордубут. Биһиги үтүө дьыалабытын салгыы туруохпут. Өссө да эскизтар, идеялар бааллар, оҥоһулла сылдьаллар. Табличкалары сынньанар сирбитигэр туруорбуппут, билэр дьоммутугар биэрбиппит.«
Айар-тутар эйгэлээх ыал
Инга Гаврильевна Хамаганова: «Оҕолор айар-тутар эйгэҕэ улааппыттара. Аҕабыт уруһуйдуур, илиинэн оҥоһуктары оҥорор. Бэйэм кыралаан иистэнэбин, уруһуйдуубун. Ол иһин оҕолорбутугар эмиэ оннук айар-тутар эйгэтин биэрэ, олохтуу саитыыбыт. Күннэй 3 сааһыттан тигэр. Ону тэҥэ уруһуйдуур. Ол дьоҕура туһаҕа таҕыстын диэн табличкаларга ойуу түһэрэр. Художественнай оскуолаҕа үөрэнэ сылдыбыта. Оскуола иһинэн буолар күрэхтэргэ кыттабыт. Инникитин бу үлэбитин сайыннаран научнай-практическай конференцияҕа кыттыахпытын баҕарабыт.«
Күннэй: «Өссө да элбэҕи айыахпын-тутуохпун, инникитин экологичнай хахтары оҥоруохпун баҕарабын. Тыаҕа пластик, тимир, пакет наһаа өр сытар. Кыылларга да кутталы суоһуур. Моҕотой, тииҥ салаппааннары сиэхтэрин, иҥнэн хаалыахтарын сөп.«
Ыраас айылҕа – ыраас салгын – чөл олох.
Хамагановтар дьон болҕомтотун тардар «айылҕабытын харыстыахха», «сохрани чистоту природу» диэн ыҥырыы суруктаах араас ойуулаах табличкалары Сатал сиригэр, Маҕаҥҥа, өссө биири «Айыы Кыһата» оскуола иннигэр бу күннэргэ туруорбуттар. Күннэй уруһуйдары куйаар ситимиттэн идея ылан, ситэрэн-хоторон биэрэр.Табличкаларга күп-күөх, ып-ыраас мыраан, айылҕа кыыллара ойууламмыттар.
Айылҕабытын харыстыахха
Инга Гаврильевна: «Оҕолор билигин телефоҥҥа наһаа олороллор. Дьоннорун, төрөппүттэрин кытта саатар биир, икки чаас айылҕаҕа тахсан биирдии пакет бөҕү хомуйдахтарына айылҕаҕа наһаа улахан көмө буолуо этэ. Сатал группатыгар «Маннык үлэ ыытабыт, баһаалыста көмөлөһүҥ» диэн ыҥырыы сурук ыыталабыппыт. Мусор наһаа элбэх, соҕотох киһи кыайбат үлэтэ.
Күннэй: «Сынньана сылдьан куоракка да, тыаҕа да бөххүтүн ыһа-тоҕо сылдьыбакка, хомуна сылдьыҥ. Тулалыыр эйгэбит ыраас буолара барыта бэйэбититтэн тутулуктаах. Биһиги курдук үтүө дьыалаҕа кыттыһыаххытын, саҕалыаххытын сөп.«
Бу курдук, Хамагановтар дьиэ кэргэн олус туһалаах, кэрэхсэбиллээх, үтүө дьыаланан дьарыктаналлар. Хас биирдии чыычаах уйалаах, кыыл хороонноох, оттон киһи дьиэлээх. Биһиги бары айылҕа оҕолоро буолабыт. Тыаҕа сынньанабыт, сир астыыбыт, бултуубут-алтыыбыт, эмтэнэбит. Киһи уонна айылҕа бэйэ бэйэни ситэрсэн биэрэллэрин, айылҕа күннээҕи олохпутугар өрүү туһалыырын умнубакка, Ийэ айылҕабыт чөл буоларын туһугар кэннибититтэн бөхпүтүн хомуна сылдьыаҕыҥ. Оҕолорбутугар тулалыыр эйгэҕэ харыстабыллаахтык сыһыаннаһыахтаахыпытын кэпсии, быһаара сылдьан холобур буолуоҕуҥ.
keskil14.ru