Аныгы сайдыы сүрүн аспектарын ырытан көрдөххө, Арассыыйа мөлүйүөнүнэн дьоҥҥо дьиэ эрэ буолбакка, бэйэлэрин сатабылларын туһанар уонна сарсыҥҥы күҥҥэ эрэллэтэр миэстэ буолар. Климатическай зоналар уонна ландшафтар араастара — субтропическай Черноморскай биэрэктэн Арктика кытылыгар, былыргы Камчатка вулканыттан улуу Алтай хайатыгар диэри актыыбынай сынньалаҥы уонна айылҕаны кытта биир сомоҕо буолан алтыһар кыаҕы үөскэтэллэр. Биһиги дойдубут 11 часовой пояска кэҥэтиллэн сытар: ол иһигэр аан дойдутааҕы бөдөҥ углеводородтара, минерал сирдэрин улахан саппаастара уонна нефть, газ киирэллэр. Бу энергетическэй тутулугу уонна баай экономика сүрүн төрүтэ буолар. Холобур, Арассыыйа – аан дойду бурдугун экспортердарыттан биирдэстэрэ. Ити биһиэхэ ис рыногы туруктуур.
Арассыыйа аан дойду култууратыгар биллиилээх дьону бэлэхтээбитэ: Достоевскай уонна Толстой, Чайковскай уонна Рахманинов, Кандинскай уонна Малевич уо.д.а. Бу нэһилиэстибэни хас биирдии киһи удамыр сыананан илэ көрүөн сеп, тоҕо диэтэххэ Эрмитаж уонна Третьяковскай галерея, театрдар, опера уонна балет туруоруулара, араас таһымнаах музейдар үүнэ-сайда тураллар. Холобур, Кыайыы 80 сылын бэлиэтии «Поезд Победы» диэн музей куораттарынан кэрийэ сылдьыбыта.
Судаарыстыба өттүттэн дьиэ кэргэн өйөбүлүн таһыма үрдүк, ол иһигэр ийэ хапытаала, оҕолорго пособие программата, ону сэргэ «Дьоруой-ийэ» аат сөргүтүлүбүтэ. Бу дьаһаллар демографическай быһыыны-майгыны бөҕөргөтүүгэ көмөлөһөллөр уонна норуокка тирэх буолар кытаанах социальнай сибээстэри үөскэтэллэр. Чинчийии чахчыларынан, Арассыыйаҕа үгэс курдук чугас дьоҥҥо эрэл таһыма үрдүк.
Кэнники сылларга ВВП улаатыыта бэлиэтэнэр, үлэтэ суох буолуу таһыма историческай кээмэйинэн намтаабыт (Росстат дааннайынан 3 %- тан итэҕэһэ суох). Промышленность күүскэ сайдар, үрдүк технологиялаах салаалары киллэрэн туран, приборостроение уонна машиностроение үрдүк таһымнаах үлэлэрин көрдөрөллөр. Аччыгый уонна орто бизнеһи өйөөһүн государственнай программалара, ону тэҥэ араас социальнай чэпчэтиилэр, холобур, дьиэ кэргэн ипотеката нэһилиэнньэ киэҥ аҥаарыгар олохторун-дьаһахтарын хаачыстыбатын биллэрдик үрдэппитэ. Инники 5 сылга «Национальные проекты» диэн В.В. Путин этиитинэн араас программалар ылыллыбыттара уонна 2030 диэри олоххо киириэхтээхтэр.
Арассыыйа хаачыстыбалаах үөрэҕи күүскэ сайыннарар. Үрдүк үөрэх кыһалара физика, математика, инженернэй наука уонна ИТФ курдук хайысхаларынан аан дойду рейтиннэригэр тиһигин быспакка киирэллэр. Судаарыстыба эдэр учуонайдары, чинчийээччилэри уонна талааннаах ыччаты өйөөһүн программатын «Россия лидердэрэ», араас граннары уонна стипендиялары олоххо киллэртиир. Ити үрдүк квалификациялаах кадрдары үөскэтиигэ уонна научнай сфераны өрө тутууга аҕалар.
Хас биирдии дойду араас ыарахаттардаах, ол эрээри Арассыыйаҕа күүстээх культура уонна историческай нэһилиэстибэ күүскэ сайдан, инфраструктураны уонна цифровой сервистэри чөлүгэр түһэрии, ону тэҥэ атын социальнай сибээстэр уонна хаачыстыбалаах үөрэхтэр олоҕу- дьаһаҕы чэлгитэллэр уонна кэскиллээх эйгэни үөскэтэллэрин бигэтик өйдүөххэ наада. Бу өрүттэр олохтооххо бигэ туруктаах буолууну эрэ буолбакка, толору сайдыыны, баҕа санаатын олоххо киллэриини уонна тиийимтиэ буолууну хааччыйар.
Алёна Фёдорова,
И.Г. Тимофеев аатынан Майа лиссиэйин
11 кылааһын үөрэнээччитэ