Бу күннэргэ нэһилиэкпит баһылыгын Тарас Лукич Тарасовы кытта көрсөн олох-дьаһах, кыстыкка киирии, үлэ-хамнас туһунан кэпсэттим.
– Тарас Лукич, кыстыкка бэлэмнэнии биһиги нэһилиэкпитигэр хайдах бара турарый?
– Үтүө күнүнэн! Кыстыкка Хайахсыт нэһилиэгэ бириэмэтигэр киирдэ диэххэ сөп. Билигин саамай сүрүнэ – котельнайдарбыт оттулан тураллар. Оскуола котельнайа газка былырыын көспүтэ, иннэ гынан толору оҥоһуллан турар. Онтон кулууп котельнайа ремоннанан баран эмиэ кэмигэр холбоммута. Котельнайдар балаҕан ыйын 17 күнүттэн толору үлэлии тураллар. Ону таһынан кыстыкка нэһилиэк олохтоохторо эмиэ сүөһү, от боппуруоһун быһааран, үлэлээн-хамсаан кыстыкка бэлэм олороллор.
– Быйыл оту үүнүүтэ хайдаҕый, олохтоохтор кыстыыр отторун ыллылар дуо? Быйыл ардахтаах дьылынан сибээстээн ууга барбыт сирдэээх дьоннор отторун-мастарын бэлэмэ хайдаҕый?
– Биһиэхэ быйыл от үүнүүтэ олох үчүгэй диэтэхпинэ сыыспаппын, өтөрүнэн үүммэтэх от үүннэ. Ол курдук оттоох сирдэр олох өлгөмнүк үүннүлэр, ол гынан баран үрэх сирдээх дьоҥҥо оттуурга арыый даҕаны ыарахан буолан биэрдэ. Тоҕо диэтэххэ, үрэхтээх сирдэр дэлби ууга бардылар. Лл гынан баран олохтоохтор аҥардас ол үрэх сирдэргэ эрэ буолбакка, алаас сирдэргэ оттоон кыстыыр отторун ыллылар, бары былааннарын толордулар диэн этиэххэ наада. Биһиги нэһилиэкпит былаана 1767 тонна от этэ, бу былаан барыта туолла, ону таһынан кур оттоохпут. Онон сылгы, сүөһү сыл тахсар отун буллубут диибит.
– Билиҥҥи туругунан, нэһилиэнньэбит ахсаана төһөнүй?
– Нэһилиэнньэ уопсай ахсаана – 536 киһи, аҕам саастааҕа – 127, орто саастааҕа – 142 уонна эдэрдэрбит 117 киһи буолар. Ол гынан баран бу ахсааҥҥа чахчы манна олорор эрэ дьон буолбакка, пропискалаах дьон эмиэ киирэ сылдьаллар.
– Үлэнэн хааччылыы хайдаҕый? Саҥа специалистар кэллилэр дуо?
– Билигин үлэлээх дьон бары миэстэлэригэр бааллар, кадр бары тэрилтэлэргэ тиийэр. Сыл аайы буоларын курдук, саҥа учууталлар оскуолабытыгар үлэлии кэлэллэр. Биһиги өттүбүтүттэн дьиэнэн-уотунан хааччыйыыга көмөлөһөбүт. Быйыл фельдшер үлэлии кэллэ. Өр сылларга бырааһа да, фельдшера суох олорбуппут. Быйыл дьэ Чурапчы улууһун Сылаҥ нэһилиэгиттэн уопуттаах фельдшер Саргылаана Николаевна Христофорова көһөн кэллэ. Быйыл дьаһалтабытыгар сүрүн специалиспыт оннугар саҥа үлэһит кэлэн үлэтин саҕалаата.
– Тарас Лукич, кэлэр 2026 сылга үлэнбылаанын туһунан кылгастык сырдатыаҥ дуо?
– 2026 сылга үлэбит сүрүн былаана нэһилиэнньэбит сүөһүтүн ахсаанын аҕыйаппакка, биир тэҥник тутан олоруу уонна нэһилиэккэ дьон-сэргэ тирэхтээхтик ылсан олохсуйарын ситиһии буолар. Эһиилги сылга балаҕан ыйыгар Дириҥтэн саҥа суолбут оҥоһуллан кэлиэхтээх. Үбэ барыта көрүллэн, аукциону ааста. Оччоҕуна бу кыһын үчүгэйдик үлэлээтэхтэринэ, эһиил күһүн суолбут бүтүөхтээх. Ону көрсө киирии аартыкка аарка туруоруохтаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, дэриэбинэҕэ киирии сирбит барыта уларыйар. Өскөтүн билигин Дириҥ нэһилиэгинэн киирэр эбит буоллахпытына, саҥа суолбут үлэҕэ киирдэҕинэ, олох атын сиринэн – Арыылаах алааһынан, арҕаа туһаайыынан киирэр буолабыт. Ол иһин эһиил аарка оҥорууга олохтоохтор көҕүлээһиннэрин өйүүр программаҕа (ППМИ) киирсээри былааннана сылдьабыт.
– Тарас Лукич, күнү-дьылы сабаҕалаан көрүүгүнэн, кыһыммыт хайдах буолуой?
– Кэнники сылларга инники көрдөрүүлэри кытта тэҥнээтэххэ, кыһыммыт сылаас буолара күүтүллэр. Былырыын эмиэ сылаас кыһын ааспыта. Бу ыйга, 20 чыыһыла кэнниттэн ириэриэҕэ, сэтинньи, ахсынньы ыйдарбыт сылаас буолуохтара. Сайыммыт сөрүүн этэ, ол иһин кыһын сылаас буолуо диэн сабаҕалыыбын.
– Тарас Лукич, ыйытыыларбар эппиэттээбиккэр улахан махтал!
Эдик МОНАСТЫРЕВ, IX кылаас,
А.П. Илларионов аатынан Хайахсыт орто оскуолата, Чурапчы