Бүгүттэн ыла балаҕан ыйын 10 күнүгэр диэри Дьокуускайга Киинэ норуоттар икки ардыларынааҕы V фестивала ыытыллыаҕа.
– Эн быйыл Киинэ фестивалыгар кыттаҕын дуо? – диэн ыйытыыттан Саха тыйаатырын артыыһа Татьяна Легантьевалыын кэпсэтиибин саҕалыыбын.
– Номинант быһыытынан суох. «Кыһыл доруосканан» хаамыыга баар буолуом.
– Барыта хас киинэҕэ уһулуннуҥ?
– Ааҕыым эрэ… «Тыал баарын тухары”, «Август», «Лыах»… 21 буолбут эбит. Ол тухары араас хабааннаах оруоллар… Холобура, «Киһи үөйбэтэх өттүттэн» киинэҕэ сүрүн герой эбит буоллахпына, «Ыллыктар» сериалга кылгас эпизодка эрэ көстөн ааһабын. Ол эрээри, оруолларбын «кыра-улахан», «куһаҕан-үчүгэй» диэн араарбаппын. Миэхэ бары тэҥнэр. Бэйэҥ төрөтөн таһаарбыт буолаҥҥын, оҕолоруҥ курдук күндүлэр.
Киинэҕэ биирдэ уһуллубутуҥ үйэлэргэ хаалар. Оттон тыйаатыр диэн уларыйа, хамсыы турар тыыннаах эйгэ буолан, оруолуҥ хас сырыы ахсын саҥаттан айыллар курдук. Ол иһин режиссер анаабыт оруолун сирбэккэ-талбакка, хал буолбакка таптыахтааххын, өссө сайдан, тупсан, чочуллан иһэригэр кыһаллыахтааххын.
Тыйаатырга сүрүн оруолум билиҥҥитэ суох. Наар иккис былааҥҥа сылдьабын. Ол гынан баран, кыратык да күлүм гынан тахсыбытым дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуолланнаҕына – ол улахан ситиһии, дьиҥнээх дуоһуйуу, үрдүк сыанабыл.
– «Оруолларым – оҕолорум», – диэбиччэ, аны бэйэҥ оҕолоруҥ туһунан кэпсээ эрэ…
– Кыыһым Анюта IX, Эрхан VII кылаас буоллулар. Улаатаннар, туһа дьоно. Сайынын Ленскэйгэ ыытабын. Онно эһэлэрэ уолу окко-маска, булка илдьэ сылдьар, эр киһилии иитэр. Кыыс эбэтин батыһар. Чамчаларын наһаа таптыыллар. Оннооҕор биир кыһын Эрхан: «Эбэлээххэ барыахха. Онно сып-сылаас, күп-күөх дии», – диэн күллэрбитэ. Кырдьык, оҕолор санааларыгар Чамчаҕа өрүү сайын буоллаҕа.
Оттон миэхэ оҕо сааһым кыһыл көмүстүү күлүмүрдээн көстөр. Тоҕо оннуга эбитэ буолла? Баҕар, саҕахха киирэн эрэр күн Ньүүйэ өрүс долгунугар күлүмүрдүү оонньуурун көрө улааппыт буоламмын дуу? Наһаа да үчүгэй кэмнэр этилэр! Ынах көрдүү барарбыт, киэһэ хойукка диэри лапталыырбыт, күнү быһа сөтүөлүүрбүт, эриэхэни хомуйан сиирбит. Билиҥҥи оҕолор төлөпүөҥҥэ бириэмэлэрин атаарар эбит буоллахтарына, биһиэнэ мүччүргэннээх сырыыларынан баайа, күлэ-үөрэ кэпсиирбит да элбэх.
– Тэбэнэттээхтик көрбүт кыыс, бука, оҕо сылдьан мэник-тэник буолуоҥ дии?
– Мэник этим эрээри, бэрээдэктээх, истигэн этим. Уһун суһуохпун икки гына өрүнэн баран сылдьарым. Учууталбыт Е.Г. Моякунова биһигини күн аайы математикаҕа дьарыктыыра, бу предмеккэ олимпиадаҕа кыттарым. Оскуолабыт аҕыйах үөрэнээччилээх буолан, оҕо барыта көхтөөҕө. Биһиги кылааспытыгар үс эрэ этибит. Үһүөн кыргыттарбыт. Ол гынан баран, хата, бэркэ тэһийэрбит. Бээ, өссө киэргэнэ эҥин сатыырбыт: дискотекаҕа баттахпытын саахардаах уунан лаахтанан, духи дии санааммыт, дезодоранынан ыбылы ыстарынан… Оннук көрүдьүөстэнэ да сырыттарбын, сахалыы тыллаах Бэчинчэ, Толоон, Чамча, Орто Наахара оскуолаларын икки ардыларыгар ыытыллыбыт «Кэрэчээнэ Куо» куонкуруска кыайан турардаахпын.
– Оскуола саҕаттан сыанаҕа тахса үөрүйэх эбиккин буолбаат?
– Ийэм Анна Никитична – кулууп дириэктэрэ. Ол иһин мин култуура эйгэтигэр улааппытым. Кэнсиэр аайы кыттарым: муода көрдөрөн, ыллаан-туойан, хомустаан, үҥкүүлээн. Сайын агит биригээдэни кытта звенолары кэрийэ барсарым. Сүрүн соругум – аҕабын Геннадий Тимофеевиһы көрсөөрү. Кини тырахтарыыс буолан, сопхуоска оттуура. Тиийэн сыллаһан, манньыйан кэлэрим. Уопсайынан, дьоммут биһигини мэлдьи сыллыы, имэрийэ сылдьаллар. Ол таптал сылааһа күүс-сэниэ эбэр, «мин саамай үчүгэй оҕобун, ийэлээх аҕам миигин наһаа күүскэ таптыыллар» диэн өйдөбүлү бигэргэтэр, бэйэбэр эрэллээх буоларбар көмөлөһөр. Ол иһин билигин бэйэм оҕолорбун эмиэ мэлдьи сыллыы сылдьабын.
Киэҥ эйгэҕэ сылдьар буоламмын, араас майгылаах, кэмэлдьилээх, комплекстаах дьоннуун алтыһан ааһабын. “Барахсаттар оҕо саастарыгар таптамматахтар быһыылаах ” диэн аһына саныыбын. Кэпсэтэн билистэххэ, оруобуна оннук буолан тахсар. Онон оҕолору муҥура суох таптааҥ, мээнэ мөҕүмэҥ-этимэҥ, төрүт атаҕастаамаҥ, аһара буойумаҥ-хаайымаҥ. Дэлэҕэ этиэхтэрэ үһү дуо: “Барыта оҕо саастан”, – диэн.
– Бука, арааһа, артыыс буолар баҕа санааҥ эрдэттэн үөскээбит буолуохтаах…
– 90-с сылларга, үп-харчы да суоҕунан быһыылаах, Чамчаҕа эстрада да, драма да тыйаатырдара гастроллуу кэлбэтэхтэрэ. Уопсайынан, Ленскэйи мэлдьи арыылаан хааллараллар, нууччалар дии санаан. Хата, оҕо сылдьан артыыстартан Куприян Михайловы көрбүтүм. Иван Гоголев-Кындылы кытта ханна эрэ баран иһэн, биһиэхэ чэйдээн ааспыттарыгар. Онтон атыттары хаһыаттан эрэ билэрим. Саатар, саха телевидениетэ сүгүн көстүбэтэ. Ол курдук, Айыы Уола диэн ырыаһыт баарын “Эдэр саастан” ааҕан баран, ыллыырын истиэхпин наһаа баҕарбытым. Кэлин ийэм дьонугар Чурапчыга айаннаан иһэн, кассетатын ылан баран, оо, төһөлөөх үөрбүппүнүй?!
Саамай аралдьыйарбыт, кэтэһэрбит – кулуупка буолар киинэ этэ. Наһаа өйдүүбүн, “Танцуй-танцуй” индийскэй киинэҕэ тыыммакка да, хамсаабакка да олорбуппутун. Тоҕо диэтэххэ, дьүөгэм Сусанна сэбиэскэй магнитофонугар ырыатын уһултарара.
Үрдүкү кылаастарга киинэбит да кэлэрэ тохтообута, ити оннугар ыал аайы видик тарҕаммыта. Ол да буоллар, олох уларыйар 90-с сылларга улааппыппын туохха да биэрбэппин. Саамай үчүгэйэ, эһэбэр, эбэбэр, хос эбэбитигэр тиийэ бары Чамчаҕа баар этибит, күннэтэ билсэ, хардарыта көмөлөсүһэ олорорбут. Толору дьиэ кэргэҥҥэ улаатар саҕаттан дьол оҕоҕо баар үһү дуо?! Эһэм, эбэм билигин да тыыннаахтар. Хос сиэннэри бэлэхтээбиппиттэн үөрэбин. Кырдьаҕастардаах буоламмыт, кырабытыттан ханан аймахпытын бэлиэтээн этэр үгэстээхпит: “таай”, “абаҕа”, “убай”, “саҥас”, “кийиит”, о.д.а. диэн. Ити үөрүйэҕи бэйэм оҕолорбор эмиэ иҥэрдим.
– Оччоҕо артыыс үөрэҕэр туттарсарга эмискэ хайдах санаммыккыный?
– Төһө да ийэм култуура эҥээрдээх буоллар, артыыс буолар туһунан толкуйдаабат этим. Ону биир күн бибилэтиэкэр Д.П. Пахомова уларыппыта. Кини: “Щепкин аатынан училищеҕа быйыл хомуур буолар эбит. Хаһыакка биллэрии тахсыбыт. Кыыһыҥ холонон көрбөт дуо?” – диэн ийэбэр этэн, санаам уларыйан хаалбыта.
Туттарса тиийбитим, 200-чэкэ оҕо баара. Мин долгуйуу бөҕө. Ону ийэм: “Тоҕо кыбыстаҕын? Эйигин ким да билбэт ээ. Тугу сатыыргын харса суох көрдөрөн ис”, – диэн сүбэлээбитэ. Итини истээт, кыыс олох харса суохпун киллэрбиппин быһыылаах, оннооҕор училищебыт проректора В.П. Селезнев харыбар кэтэ сылдьар улахан баҕайы чаһыбын ыйыппытыгар, мин утары ууна-ууна: “Это же модно”, – диэн хоруйдаан күллэрбиттээхпин. Оннук сытыы киһи үөрэххэ киирдэҕим дии.
– Эһиги куурус оҕолоро саха киинэтэ саҥа таһымҥа тахсарыгар улахан оруоллааххыт.
– Биһиги оҕолорбут хас биирдиилэрин туһунан киһи тохтообокко кэпсиэн сөп. Бары талаан-дьоҕур, айар-тутар баҕа баһаам дьоно. Холобура, “Сахафильм” дириэктэрэ Дмитрий Шадрин-Шандор, Эстрада тыйаатырын салайар Алексей Егоров-Өркөн, Саха тыйаатырын сүрүн режиссера Руслан Тараховскай, үтүөлээх артыыстар Василий Борисов, Федот Львов, Дьулустаан Семенов уо.д.а. Барыларынан киэн туттабын.
Уолаттарбыт “DetSAT” диэн айар бөлөҕү тэрийэннэр, ыччакка сонун сүүрээни киллэрдилэр, саҥа талааннары арыйдылар уонна киинэ бөҕөтүн уһуллулар. Маладьыастар!
– Инстаграмтан көрдөххө, тыйаатыргыттан атын дьарыгыҥ элбэх быһыылаах: тренажеркаҕа эрчиллэҕин, фотомодель да буолан ылаҕын, ангылычаан тылын үөрэтэҕин…
– Киһи бэйэтин сайыннара сатыахтаах. Күн солото суох сылдьарбын сөбүлүүбүн. Быйыл саҥа кыбартыыраҕа киирэммин, өрөмүөн түбүгэр сырыттым. Иллэҥсийдэхпинэ, оҕуруо анньабын, урут баайар этим. Биир кэмҥэ харчылаһаары, бэчиэнньэ астаан атыылыы сылдьыбытым.
– Бэйэҕэр саамай сөбүлүүр өрүтүҥ?
– Ытаммаппын. Киһи барыта кыһалҕалаах. Ону бэйэҥ быһаарыахтааххын. Кими да буруйдаабакка, төрүөт-биричиинэ көрдөөбөккө. Барыта куһаҕан да буоллаҕына, мичээрдииргэ кыһаллабын. Ол иһин наар күлэ-үөрэ сылдьар курдук саныыллар. Хаартыскаларга да хомойбут сирэйдээх түспүтүм суох. Күүстээх санаалаах буоларга кыһаллабын. Оттон олус чарааһаабыт, туоххаһыйбыт кэммэр, сэрэйбит курдук, ийэм эрийэн уоскутар, санаабын үллэстэр, сүбэлиир. Оччоҕо чэпчиибин. Үөрэрим диэн, эрэллээх доҕотторум элбэхтэриттэн. Этэргэ дылы, ким доҕордоох – ол дьоллоох.
Кэпсэттэ
Анисия Иевлева.